ਮ੍ਰਿਗ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾਂ -ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ'ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ'

ਮ੍ਰਿਗ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾਂ   -ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ'ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ'

ਮ੍ਰਿਗ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਉਦਾ ਹੈ। ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜਦੋ ਮ੍ਰਿਗ ਨੂੰ ਯਾਣੀ ਕਿ ਹਿਰਨ ਨੂੰ ਕਸਤੂਰੀ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੋ ਆਉਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਹਰਨ ਕਸਤੂਰੀ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਦੌੜਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਸਤੂਰੀ ਉਸਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੋ ਰੱਬ ਵੀ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਹੈ ਪਰ ਦੇਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਹਿਰਨ ਦੀ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਹੋਰ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਉਡਦੀ ਰੇਤ ਦੇਖਕੇ ਪਾਣੀ ਸਮਝ ਲੈਦਾ ਹੈ ਤੇ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਪਰ ਉਹ ਪਾਣੀ ਨਹੀ ਭੁਲੇਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਵੇ ਹੀ ਅਸੀ ਭੁਲੇਖੇ ਵਿੱਚ ਰੱਬ ਪਿੱਛੇ ਭਜਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਰੱਬ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਬੁੱਲੇ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ,
''ਬੁੱਲਿਆ ਰੱਬ ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਵੱਖ ਨਹੀਂ ਤੇਰੀ ਵੇਖਣ ਵਾਲੀ ਅੱਖ ਨਹੀਂ"
ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਸੀ ਤੇ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਜਾਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਕਦੇ ਕਦਾਈਂ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਵੀ। ਪਰ ਅਸੀਂ ਮੰਦਰ ਜਾਂ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਮੌਸਮ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਜਾਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ ਕਿਉਕਿ ਅਸੀਂ ਸੀ ਮੌਸਮੀ ਸਿੰਘ ਜਿੱਧਰ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰੋਗਾਮ ਹੋਣਾ ਉਧਰ ਤੁਰ ਪੈਣਾਂ ਜੇ ਲੱਡੁ ਜਲੇਬੀਆਂ ਭੰਡਾਰਾ ਹੋਣਾ ਤਾਂ ਗੁਰਦਵਾਰੇ ਜੇ ਕੇਕ ਨੂੰ ਦਿਲ ਕਰੇ ਤਾਂ ਚਰਚ ਜੇ ਦਾਰੂ ਪਿਆਲੇ ਦਾ ਭੰਡਾਰਾ ਹੋਣਾਂ ਤਾਂ ਮੰਦਰ। ਨਾਲੇ ਮੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਆਖ ਦੇਣਾ ਰੱਬ ਇੱਕ ਹੀ ਹੈ ਕੀ ਮੰਦਰ ਕੀ ਗੁਰਦਵਾਰਾ । ਕਿਉਕਿ ਨਾਸਿਕ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦਵਾਰਾ, ਮੰਦਰ, ਮਸਜਦ ਤੇ ਚਰਚ ਹਨ। ਦੁਸਿਹਰੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਿੰਦੂ ਦੁਰਗਾ ਤੇ ਕਾਲੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦੇ ਹਨ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਾਬ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦਾ ਵਰਤਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਆਪਣੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਵਾਂਗੂ ਇਹ ਵੀ ੩-੪ ਦਿਨ ਗੀਤਾ ਦਾ ਪਾਠ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਇਹ ਮੰਦਰ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਪੈਸ਼ਲ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋ ਭੋਗ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਮੰਦਰ ਉਠਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੰਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ੩-੪ ਵਾਰ ਮੰਦਰ ਵਿੱਚ ਮੱਥਾ ਟੇਕ ਕੇ ਆਊਣਾ ਚੁਆਨੀ ਟੇਕ ੫ ਰੁਪੈ ਦੀ ਰੰਮ ਪੀ ਲੈਣੀ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਖ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਦਾਰੂ ਦਾ ਗੱਫਾ ਵੀ ਖੁੱਲਾ ਦਿੰਦੇ ਸੀ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਵਰਤਾਵੇ ਆਵਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨੂੰ ਗਾੜੀ ਤੇ ਚਲਵੇਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਧਾਣੀਂ। ਆਖਰੀ ਦਿਨ ਆਰਤੀ ਕਰਕੇ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਸੁੱਖ ਦੇ ਬੱਕਰੇ ਦੀ ਬਲੀ ਦੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬੱਕਰੇ ਦਾ ਮੀਟ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦੀ ਤਰਾਂ ਵਰਤਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਸਾਦ ਦਾ ਗੱਫਾ ਵੀ ਖੁੱਲਾ ਹੀ ਮਿਲਦਾ ਸੀ। ਕਹਿੰਦੇ ਆ ਆਸਾਮ ਦੇ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਕਦੇ ਬੰਦੇ ਦੀ ਬਲੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਪਰ ਹੁਣ ਪਤਾ ਨਹੀਂ। ਪੰਡਤ ਜੀ ਗੀਤਾ ਦਾ ਗਿਆਨ ਦਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਪੰਡਤ ਜੀ ਦੱਸ ਰਹੇ ਸੀ "ਜੋ ਤੁਸੀ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲੋ ਚਾਹੂੰਦੇ ਹੋ ਉਹੋ ਤੁਸੀ ਪਹਿੱਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਾਸਤੇ ਆਪ ਕਰੋ, ਆਪਾਂ ਇੱਹ ਗੱਲ ਪੱਲੇ ਬੰਨ ਲਈ ਤੇ ਬਹੁਤ ਧੱਕੇ ਖਾਧੇ ਆਵਦਾ ਫਾਇਦਾ ਕਦੇ ਨੀ ਸੋਚਿਆ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੀ ਫਾਇਦੇ ਕੀਤੇ। ਜਿਵੇਂ ਆਪ ਪਾਣੀ ਪੀਤਾ ਅਗਲੇ ਨੂੰ ਕੋਕ ਆਪ ਚਾਹ ਅਗਲੇ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਆਪ ਚਊ (ਹਾਂਗ ਕਾਗ ਵਿੱਚ ਫੀਨੀ ਘਟੀਆ ਤੇ ਸਸਤੀ ਸਰਾਬ) ਤੇ ਅਗਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸਕੀ ਮੈਂ ਹਾਂਗ ਕਾਂਗ ਪਤਾ ਨੀ ਕੀ ਕੀ ਪਾਪੜ ਵੇਲ ਕੇ ਪੱਕਾ ਹੋਇਆ ਤੇ ਲੱਖ ਤੋ ਉਤੇ ਡਾਲਰ ਵਕੀਲਾਂ ਤੇ ਦਲਾਲਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਹੋਰਨਾ ਨੂੰ ਮੁਖਤ ਪੱਕਾ ਕਰਵਾਇਆ ਤੇ ਜਦੋਂ ਮੈਨੂੰ ਲੋੜ ਪਈ ਤਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਝੱਗਾ ਚੱਕਤਾ। ਫਿਰ ਸੋਚਿਆ ਮੰਦਰ ਦੀ ਸਰਾਬ ਮਹਿੰਗੀ ਪਈ। ਖੈਰ ਇਹ ਕੋਈ ਹੈਰਾਨੀ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਨੌਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ:-
 

ਸੁੱਖ ਮੇਂ ਆਣ ਮਿਲਤ ਬਹੁ ਬੈਠਤ ਰਹਿਤ ਚਹੁਦਿਸ ਘੇਰੇ,

ਬਿਪਤ ਪਈ ਸਭ ਹੀ ਸੰਗ ਛਾਡਤ ਕੋਉ ਨਾ ਆਵੇ ਨੇੜੇ
ਘਰ ਕੀ ਨਾਰ ਬਹੁ ਹਿੱਤ ਜਾਂ ਸਿਓ ਸਦਾ ਰਹੇ ਸੰਗ ਲਾਗੀ,

ਜਭ ਭੀ ਹੰਸ ਤਜੀ ਇਹ ਕਾਇਆ ਪ੍ਰੇਤ ਪ੍ਰੇਤ ਕਰ ਭਾਗੀ (ਪੰਨਾ ੬੩੪)
 

ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਯਾਰ ਦੋਸਤ ਤਾਂ ਦੂ੍ਰਰ ਦੀ ਗੱਲ ਘਰ ਵਾਲੀ ਵੀ ਆਖ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਹੁਣ ਪ੍ਰੇਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਰ ਅੱਜ ਤੋਂ ਕੋਈ ੧੦੦ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਔਰਤਾਂ ਘਰ ਵਾਲੇ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਤੀ ਹੋ ਜਾਦੀਆਂ ਸੀ। ਇਹ ਰਿਵਾਜ ਜਿਆਦਾ ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ ਸੀ ਜੋ ਬ੍ਰਿਟਿਸ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਲਾਰਡ ਡਲਹੌਜੀ ਨੇ ਸਤੀ ਪ੍ਰਥਾ ਬੰਦ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪਰ ੧੯੮੬-੮੭ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰਾਜਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਸਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ੧੮-੩-੦੫ ਦੇ ਅਜੀਤ ਅਖਬਾਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇੱਕ ਔਰਤ ਸਤੀ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਪਰ ਅੱਜਕੱਲ ਤੁਸੀਂ ਆਪ ਹੀ ਦੇਖ ਲੋ ਇੱਕ ਆਪਣੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਘਿਰਾਉਨੇ ਜੁਰਮ ਵਿੱਚ ਸਜ਼ਾ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਉਸਨੇ ਅਪੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਘਰਵਾਲੀ ਨੇ ਅਪੀਲ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਉਡੀਕਿਆ ਤੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ, ੪-੫ ਸਾਲ ਜੇਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਤੋ ਬਾਅਦ ਉਹ ਮੁੰਡਾ ਹਰਟ ਅਟੈਕ ਕਾਰਨ ਜੇਲ ਵਿੱਚ ਮਰ ਗਿਆ ਤੇ ਲੋਕ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਲੈ ਕਰਵਾ ਲੈ ਜਿੰਨੇ ਵਿਆਹ ਹੋਰ ਕਰਵਾਉਣੇ ਹਨ ਇਹ ਘਟਨਾਂ ਹਾਂਗ ਕਾਂਗ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀ ਹੈ।
(ਮੈਂ ਇੱਕ ਚੀਨੇ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵੀ ਦਸਦਾਂ ਹਾਂ ਜੋ ੨੮ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਜੇਲ ਚੋ ਰਿਹਾ ਹੋਇਆ ਸੀ)
ਇੱਕ ਘਟਨਾ ਹਾਂਗ ਕਾਂਗ ਵਿੱਚ ੧੯੭੬ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਚੀਨੇ ਮਿਸਟਰ ਅਓ ਕੋਲੋ ਕਤਲ ਹੋ ਗਿਆ ਉਸਨੂੰ ਉਮਰ ਕੈਦ ਹੋ ਗਈ ਹਾਂਗ ਕਾਂਗ ਦੀ ਉਮਰ ਕੈਦ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਜੇਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾਂ ਤੇ ਮਰਨ ਤੋ ਕੁਛ ਘੰਟੇ ਪਹਿਲਾਂ ਛੱਡਣਾ ਕਿ ਆਜਾਦ ਹੋਕੇ ਮਰ ਸਕੇ। ਪਰ ਇਸ ਚੀਨੇ ਦੇ ਚੰਗੇ ਚਾਲ ਚਲਣ ਨੂੰ ਦੇਖਕੇ ਅਪੀਲ ਕਰਨ ਤੇ ਇਸਨੂੰ ੨੪ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਦੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਸੀ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਮੇਰੇ ਘਰਵਾਲੀ ੩-੪ ਸਾਲ ਮਿਲਣ ਆਉਦੀ ਰਹੀ ਫਿਰ ਨਹੀਂ ਆਈ ਕਿਉਕਿ ਉਸ ਨੇ ਹੋਰ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ ਮੈਂ ਘਰਵਾਲੀ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੂੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਹਰ ਮਹੀਂਨੇ ਮਿਲ ਜਿਆ ਕਰੀਂ । ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਉਡੀਕਦਾ ਹੂੰਦਾ ਸੀ ਫਿਰ ਹਰ ੬ ਮਹੀਨੇ ਫਿਰ ਹਰ ਸਾਲ ਹਰ ਸਾਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਈ ਅੱਜ ਉਡੀਕਦੇ- ਉਡੀਕਦੇ ਨੂੰ ੨੮ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਉਹ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ੨੮ ਸਾਲ ਕਹੇ ਤਾਂ ਇਓ ਲੱਗਾ ਜਿਵੇਂ ਮੇਰੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚੋਂ ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਕਰੰਟ ਗੁਜਰ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ ਹੁਣ ਤੂੰ ਘਰਵਾਲੀ ਲੱਭਂੇਗਾ? ਤਾਂ ਕਹਿੰਦਾ ਮੈਂ ਨੌਕਰੀ ਲੱਭੂਗਾ ਕੁੜੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚੂਗਾ ਵੀਂ ਨਹੀਂ। ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਠੀਕ ਹੀ ਕਿਹਾ ਸੀ। ''ਵਾਰਿਸ ਰੰਨ, ਫਕੀਰ, ਤਲਵਾਰ, ਘੋੜੀ ਚਾਰੇ ਥੋਕ ਇੱਹ ਕਿਸੇ ਦੇ ਯਾਰ ਨਾਂਹੀਂ"
ਸੋ ਮੈਂ ਇੱਹ ਹੱਡਬੀਤੀ ਇੱਕ ਬੰਦੇ ਦੀ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤੇ ਹੋਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਕੁ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਬੀਤੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ ਤੇ ਬੀਤ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਰੱਬ ਐਹੋ ਜਿਹੇ ਦਿਨ ਵੈਰੀ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾ ਦਿਖਾਵੇ। ਮੈਂ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ ਮ੍ਰਿਗ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਬਾਰੇ ਤੁਰ ਪਿਆ ਹੋਰ ਪਾਸੇ। ਤੁਸੀ ਸੋਚਦੇ ਹੋਵੋਗੇ ਘੱਲਿਆ ਸੀ ਮੱਝ ਚੋਣ ਬੈਠ ਗਿਆ ਝੋਟੇ ਥੱਲੇ। ਇੱਕ ਮ੍ਰਿਗ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਹਰਨ ਵਾਲੀ ਹੈ ਦੂਸਰੀ ਇੱਕ ਨਦੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਨਾਂ ਹੈ ਮ੍ਰਿਗ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ।ਇਹ ਨਦੀ ਰਾਜਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਪੋਕਰਨ ਵਿੱਚ ਹੈ ਇਹ ਨਦੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨ ੍ਰਰਾਮ ਦੇਵਰਾ ਤੇ ਪੋਕਰਨ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਹੈ । ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਕਦੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ। ਪਰ ਹੈ ਇਹ ਨਦੀ ਸਾਇਦ ਸੁੱਕੀ। ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਹਾਵਤ ਵੀ ਸੀ''ਓਹ ਤੂੰ ਡੁੱਬ ਜੇਂ ਸੁੱਕੀ ਨਹਿਰ ਵਿੱਚ"
ਸ਼ਰਦੀਆਂ ਦੇ ਦਿਨ ਸੀ ਸਾਨੂੰ ਬਹੁੱਤ ਧਿਆ ਲੱਗੀ ਸੀ ਸ਼ਾਂਮ ਦਾ ਵੇਲਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਗੱਡੀ ਲੈਕੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਨਿਕਲ ਪਏ। ਇੱਕ ਉਠ ਚਾਰਨ ਵਾਲੇ ਕੋਲੋ ਅਸੀਂ ਪੁੱਛ ਬੈਠੇ ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਪੁੱਠੇ ਪਾਸੇ ਤੋਰ ਦਿੱਤਾ ਵੈਸੇ ਵੀ ਮਾਲ ਚਾਰਨ ਵਾਲਿਆ ਨੂੰ ਪੁੱਠੀ ਰਾਇ ਦੇਣ ਦੀ ਆਦਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਪੁੱਠੇ ਪਾਸੇ ਭੇਜ ਕੇ ਆਪ ਹੱਸਦੇ ਹਨ। ਉਸਦੇ ਦੱਸੇ ਮੁਤਾਬਿਕ ਅਸੀਂ ਮ੍ਰਿਗ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦਾ ਬੋਰਡ ਪੜਕੇ ਗੱਡੀ ਉਧਰ ਂਨੂੰ ਤੋਰਤੀ ਅਸੀਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਪਾਣੀ ਛੱੱਲਾਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਸੀਂ ਬੜੇ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ ਕਿ ਪਾਣੀ ਤਾਂ ਕੋਲ ਹੀ ਸੀ ਅਸੀਂ ਕਿਤੇ ਵੇਲੇ ਕੁਵੇਲੇ ਪੰਜ ਰਤਨੀ ਛਕਣੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਮੁੱਲ ਲੈਣਾਂ ਪੈਦਾ ਸੀ ਅੱਜ ਤਾਂ ਮੌਜ ਲੱਗ ਗੀ। ਅਸੀਂ ਗੱਡੀ ਭਜੌਦੇ ਗਏ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਦੋ ਮੀਲ ਗਏ ਪਰ ਪਾਣੀ ਹੋਰ ਦੂਰ ਹੋਰ ਦੂਰ ਹੁੰਦਾ ਚਲਿਆ ਗਿਆ ਅਸੀਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਏ। ਂਅੜੀਘਅਠਓ੍ਰ (ਨਕਸੇ ਦਾ ਮਾਹਿਰ) ਨੇ ਦੂਰਬੀਨ ਲਾਕੇ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦਾ ਇਹ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਭੁਲੇਖਾ ਹੈ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਹੱਸ ਪਏ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਕਰਤਾ। ਫਿਰ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਤੂੰ ਤਾਂ ਮਹਾਂਭਾਰਤ (ਓਂਛ੍ਹਅਂਠਓਧ ਫੌੌਲ਼) ਭੂਤਾਂ ਦੇ ਛੱਪੜ. ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਕਰਤੀ ਉਹ ਵੀ ਇਵੇਂ ਹੀ ਸੀ ਦੂਰੋਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਛੱਪੜ ਦਿਸਦਾ ਹੈ ਪਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਭੁਤਾਂ ਦਾ ਛੱਪੜ ਏਨੇ ਨੂੰ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਿਆਣੀ ਉਮਰ ਦਾ ਬੰਦਾ ਮਿਲ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਮਾਲ ਚਾਰਨ ਵਾਲਾ ਪਰ ਸ਼ਰੀਫ ਲਗਦਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਕੋਲ ਗੱਡੀ ਰੋਕ ਲੀ ਉਸਨੇ ਸਾਡੇ ਪੁਛਣ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਹੀ ਬਿਆਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਤਾ।
ਮੇਰੇ ਕੋ ਮਾਲੂਮ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਲੋਗ ਧੋਖਾ ਖਾ ਗਏ ਜਾਂ ਕਿਸੀ ਨੇ ਆਪਕੋ ਗਲਤ ਰਾਸਤੇ ਡਾਲ ਦਿਆ ਯੇ ਪਾਣੀ ਵਾਣੀ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਹੈ ਯੈ ਭੁਲੇਖਾ ਹੈ। ਆਪ ਲੋਗੋ ਨੇ ਪੀਛੇ ਬੋਡ ਦੇਖਾ ਹੋਗਾ ਮ੍ਰਿਗ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਵੋ ਇਸੀ ਲੀਏ ਲਿਖਾ ਹੈ ਕੋਈ ਧੋਖਾ ਨਾ ਖਾ ਜਾਏ ਮੈਂ ਤੋ ਆਪ ਕੋ ਬਤਾ ਕਈ ਬਾਰ ਹਿਰਣ ਭਾਗਤੇ ਹੈਂ ਪਾਣੀ ਕੀ ਤਲਾਸ਼ ਵੋ ਭਾਗਤੇ ਮਰ ਭੀ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਅਬ ਉਨਕੋ ਕੌਣ ਬਤਾਵੇ ਯੇ ਪਾਣੀ ਨਹੀਂ ਭੁਲੇਖਾਂ ਹੈ.। ਮੈਂ ਨੇਵੀਗੇਟਰ ਤੋਂ ਪੱਛਿਆ ਤੈਨੂਂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ''ਜੇ ਪਾਣੀ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਦਰਖਤਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਛਾਂਵਾਂ ਦਿਸਣਾ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਨਹੀਂ ਦਿਸਿਆ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਹੈ"! ਸੋ ਇਸ ਜਗਾ ਰੇਤ ਹੀ ਰੇਤ ਹੈ ਜਿਆਦਾ ਚਮਕੀਲੀ ਰੇਤ ਹਵਾ ਨਾਲ ਥੋੜੀ ਥੋੜੀ ਉਡਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਵਾਂਗੁੂੰ ਲਗਦੀ ਹੈ। ੧੯੭੪ ਵਿੱਚ ਇਥੇ ਐਟਮ ਬੰਬ ਦਾ ਅੰਡਰ ਗਰਾਊਡ ਟੈਸਟ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਅਮਰੀਕਾ ਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਬਹੁਤ ਨੂੰ ਹੱਥਾਂ ਪੈਂਰਾਂ ਦੀ ਪੈ ਗਈ ਸੀ। ਪਰ ਉਸ ਬੰਬ ਟੈਸਟ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਥੇ ਮੀਂਹ ਬਹੁਤ ਪਿਆ ਸੀ। ਕਿਉਕਿ ੧੯੬੪ -੬੫ ਤੋ ਲੈਕੇ ੧੯੭੪ ਤੱਕ ਮੀਂਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਿਆ ੧੦ ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਮੀਂਹ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬੱਚੇ ਕੋਠਿਆਂ ਤੇ ਲੱਗੇ ਪ੍ਰਨਾਲੇ ਦੇਖਕੇ ਪੁਛਦੇ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਕਿਉ ਲਾਏ ਹਨ? ਉਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਜਿੰਦੇ ਲਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਆ ਗਏ ਤੇ ਸ਼ੜਕਾਂ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਆਵਦਾ ਢਿੱਡ ਭਰਨ ਲੱਗੇ ਜੋ ਅਜੇ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਗਏ। ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਉਵੇਂ ਹੀ ਜਿੰਦੇ ਲੱਗੇ ਪਏ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਰਾਜਿਸਤਾਨੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹਨ ਜਿੰਨਾ ਨੂੰ ਆਪਾਂ ਭਈਏ ਹੀ ਸਮਝ ਲੈਦੇਂ ਹਾਂ । ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਹੀ ੧੯੬੫ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵੇਲੇ ਦੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀਆਂ ਦੇ ਗੋਲਿਆਂ ਨਾਲ ਬਰਬਾਦ ਹੋਏ ਪੈਟਨ ਟੈਂਕ ਖੜੇ ਹਨ। ਜਿੰਨਾ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਫੌਜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਹੱਡੀਆਂ ਵੀ ਦੇਖੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਇਹ ਟੈਂਕ ਅਮਰੀਕਾ ਨੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਨੂਂੰ ਇੰਡੀਆ ਬਰਬਾਦ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਦਿੱਤੇ ਸੀ ਪਰ ਸਕਮਿ ਸਿਰੇ ਨਾਂ ਚੜੀ। ਇਥੇ ਸਤੀਆਂ ਦੇ ਮੰਦਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਹਨ। ਦਿੱਲੀ ਤੋ ਪੋਕਰਨ ਦਾ ਸਫਰ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਤਿੰਨ ਰਾਤ ਲਗਾਤਾਰ ਐਕਸ ਪ੍ਰੇਸ ਛੋਟੀ ਰੇਲ ਦਾ ਸਫਰ ਹੈ। ਡੋਡੇ ਅਫੀਮ ਆਮ ਹਨ ਕੋਈ ਪਾਬੰਦੀ ਨਹੀਂ ਸੁੱਖੇ (ਭੰਗ) ਦੇ ਠੇਕੇ ਹਨ। ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਫਸਲ ਉਠ ਭੇਡਾਂ ਵਗੈਰਾ ਹਨ ਕਿਸੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਮੀਂਹ ਪੈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਬਾਜਰਾ ਬੀਜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ੨੦-੨੦ ਮੀਲ ਤੇ ਦੀਵਾ ਜਗਦਾ ਹੈ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਬਾਰਡਰ ਨੇੜੇ ਹੈ। ਰੇਤਾ ਬਹੁਤ ਸਾਫ ਹੈ ਕੱਪੜਿਆਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲੋਕਾਂ ਕੱਦ ਬਹੁਤ ਲੰਮੇਂ ਹਨ ਬੀਮਾਰੀ ਬਿੱਲਕੁਲ ਨਹੀ। ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਣਾ ਮਨਾਹੀ ਹੈ ਜੇ ਕੋਈ ਸ਼ਿਕਾਰ ਖੇਡਦਾ ਫੜਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਲੋਕ ਕਟ ਕੁੱਟ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ! ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ੫੦ ਤੋਂ ੫੫ ਡਿਗਰੀ ਗਰਮੀ ਤੇ ਸਰਦੀਆਂ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਟਿੰਪਰੈਚਰ ''੦" ਡਿਗਰੀ ਤੋ ਵੀ ਥੱਲੇ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਤੀਸਰਾ ਵੱਢਾ ਮਾਰੂਥਲ ਹੈ ਜੇ ਹਨੇਰੀ ਚੱਲ ਪਏ ਤਾਂ ਦਿਨੇ ਹਨੇਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਨਾਂ "ਥਾਰ ਮਾਰੂਥਲ" ਹੈ। ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਦੇ ਤੌੜੇ ਕੋਠਿਆਂ ਤੇ ਰੱਖੇ ਹੂੰਦੇ ਹਨ। ਦਸ ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਮੂੰਡੇ ਕੁੜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਵਿਆਹ ਦੇ ਮੌਕੇ ਥਾਲ ਵਿੱਚ ਰੱਖਕੇ ਅਫੀਮ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ! ਔਰਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਘੁੰਡ ਕੱਢਕੇ ਰਖਦੀਆਂ ਹਨ ਕਈ ਵਾਰ ਤਾਂ ਨਵੇ ਵਿਆਹ ਮੌਕੇ ਆਵਦਾ ਆਦਮੀ ਛੱਡਕੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਆਦਮੀ ਪਿੱਛੇ ਲੱਗ ਤੁਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅੱਜ ਇੰਨਾ ਹੀ ਬਾਕੀ ਫਿਰ ਕਿਤੇ........

..........................