ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕਰਨੀ ਪੈਣੀ ਫਿਰ ਉਸਾਰੀ.......... -ਡਾ: ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਆਲਮ (ਲੰਡਨ)

ਦੇਸ਼ ਦੀ ਕਰਨੀ ਪੈਣੀ ਫਿਰ ਉਸਾਰੀ..........    -ਡਾ: ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਆਲਮ (ਲੰਡਨ)
ਸਾਰੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ, ਸਾਰੇ ਧਰਮ, ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼, ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਹੀ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਪੰਜਾਬੀ ਵਸਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਉਸ ਸੂਬੇ ਦੀ ਬੋਲੀ ਸਿੱਖੇ, ਬੋਲੇ, ਪੜ੍ਹੇ, ਬੜੀ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਜੇ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਲੋੜ ਮੁਤਾਬਿਕ ਉਹ ਕੋਈ ਵੀ ਬੋਲੀ ਬੋਲੇ, ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਲ ਕਰੇ, ਇਹ ਬੜੀ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਮੌਸਮ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਬਚ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਬਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਸਾਡੇ ਹਿੱਸੇ ਆਵੇਗਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਹੀਲੇ ਵਸੀਲੇ ਨਾਲ ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ।
     ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਕਹੀਏ ਜਾਂ ਕੁਝ ਟੇਢੀਆਂ ਸਿਆਸੀ ਚਾਲਾਂ ਹੇਠ, ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠਾਂ ਮੋਰਚੇ ਲੱਗੇ, ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਵੇਲੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਚਾਹੇ ਉਹ ਥੋੜ੍ਹੀ ਸੀ ਜਾਂ ਬਹੁਤੀ। ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਬੋਰਡ ਲਿਖੇ ਗਏ, ਜਿੰਨੇ ਚੰਗੇ ਹੀਲੇ- ਵਸੀਲੇ ਜੁੜੇ, ਉਦੋਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਵਰਤੇ ਗਏ। ਅੱਜ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਕੁਝ ਹੋਰ ਸਖਤ ਸਜਾਵਾਂ ਰੱਖੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਕਿਹਾ ਗਿਐ ਕਿ ਅਫ਼ਸਰ, ਮਨਿਸਟਰ ਸਭ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਦਸਤਖਤ ਕਰਨਗੇ, ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਫੈਸਲੇ ਸੁਣਾਏ ਜਾਣਗੇ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ, ਸਭ ਗੁਰੂ, ਭਗਤ ਸਭਨਾਂ ਦੇ ਹੀ ਸਾਂਝੇ ਹਨ ਏਵੇਂ ਪੰਜਾਬ ਵੀ ਹਿੰਦੂਆਂ, ਸਿੱਖਾਂ, ਈਸਾਈਆਂ, ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ, ਜੈਨੀਆਂ, ਬੋਧੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਸਾਂਝਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਆਪਣੇ ਆਪਨੂੰ ਅਲੱਗ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਸਾਂਝੀ ਪਹਿਚਾਣ ਨੂੰ ਬੇਗਾਨੀ ਕਰ ਬੈਠੇ ਹਾਂ।
     
  ਅੱਜ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ, ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਕੀ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ? ਆਮ ਜਨ ਸਾਧਾਰਨ ਲਈ ਜਿੰਨਾ ਕੁ ਇਸ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਹੋਵੇਗਾ, ਉਸ ਤੋਂ ਕਈ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਕੇ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਬਾਜੀ ਵਿੱਚ ਇਸਦਾ ਮੂਲ ਮੰਤਵ ਗੁਆਚ ਜਾਵੇਗਾ। ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਤੱਕ ਸੰਪੂਰਨ ਵਿਦਿਅਕ ਢਾਂਚਾ, ਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਹਰ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗਾ ਓਨੀ ਦੇਰ ਤੱਕ ਅਸੀਂ ਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਓਨੀ ਦੇਰ ਤੱਕ ਅਸੀਂ ਗੁਲਾਮ ਹੀ ਰਹਾਂਗੇ।
  ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੇ ਕਾਇਦਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਿਖਾਕੇ ਅਪਣੀ ਮਾਂ ਦੇ ਨੈਣ ਨਕਸ਼ ਵਿਗਾੜ ਦਿਤੇ ਹਨ, ਆਪਣੀਂ ਮਾਂ ਦੀ ਜੀਭ 'ਤੇ ਕੱਟ ਮਾਰੇ ਹਨ | ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਬੱਚੇ ਊੜੇ ਨੂੰ ਊਰਾ, ਆੜੇ ਨੂੰ ਆਰਾ, ਭਾਰੇ ਨੂੰ ਪਾਰਾ ਬੋਲਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਸਭ ਚਾਅ ਅਤੇ ਮਾਣ ਨਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਏਥੋਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨਹੀਂ ਬੋਲ ਸਕਦੇ! ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਲਈ ਸਮਾਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕੱਢਿਆ। ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਹਰ ਇਕ ਬੋਲੀ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਉਸ ਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਉਚਾਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦੀ ਜੀਭ ਕੱਟ ਰਹੇ ਹਨ ਉਹ ਕਿਨੀਆਂ ਸਜ਼ਾਂਵਾਂ ਭੁਗਤਣਗੇ?
ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਲਿਖਣ ਜਾਂ ਬੋਲਣ ਨਾਲ ਵੀ ਕੋਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਣਾ ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਲੱਖਾਂ ਗੁਣਾਂ ਸਿਆਣੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਬਾਦ ਵਿਚ ਵੀ ਹੋਣਗੇ । ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਅੱਜ ਬਹੁਤ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਕੌਮ ਲਈ ਬਹੁਤ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਹੋਇਆ ਕੀ? ਕੀ ਦੇਸ਼ ਵਿਚੋਂ ਰਿਸ਼ਵਤ, ਬਲੈਕ ਮਾਰਕੀਟਿੰਗ, ਗਰਭਪਾਤ, ਦਹੇਜ, ਵਿਆਹ ਸ਼ਾਦੀਆਂ 'ਤੇ ਬੇਲੋੜੀਂਦਾ ਖਰਚਾ, ਹੱਕੀ ਨੌਕਰੀਆਂ ਲੈਣ ਲਈ ਵੀ ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਰਿਸ਼ਵਤ, ਚੰਗੇ ਸਕੂਲਾਂ 'ਚ ਦਾਖਲੇ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਡੋਨੇਸ਼ਨ ਦੇ ਰੂਪ 'ਚ ਲੱਖਾਂ ਦਾ ਚੜ੍ਹਾਵਾ, ਨਸ਼ੇ, ਡੋਡੇ ਭੁਕੀ, ਨਸ਼ੇ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ, ਹੈਰੋਇਨ, ਕੋਕੀਨ ਆਦਿ ਦੀ ਸ਼ਰੇਆਮ ਵਿਕਰੀ ਹਟ ਗਈ। ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਨ ਹਟਾਉਣ ਲਈ ਰੋਜ਼ ਕਿੰਨੇ ਭਾਸ਼ਨ ਕਿੰਨੇ ਸੈਮੀਨਾਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਸ਼ਨਾਂ ਨਾਲ ਅਖਬਾਰੀ ਖਬਰਾਂ ਨਾਲ ਭਾਵ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਭੁੱਖਿਆਂ ਦਾ ਢਿੱਡ ਭਰਨ ਦੀ ਜੋ ਲੋਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਹ ਪਾਖੰਡ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਅੱਜ ਸੰਤਾਂ, ਲੇਖਕਾਂ, ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ, ਸਮਾਜ ਸੇਵਕਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚੇ ਦਿਲੋਂ ਸੁਹਿਰਦ ਹੋ ਕੇ ਬੋਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਪਰ ਮਨਾਂ ਅੰਦਰੋਂ ਸਵਾਰਥ ਬੋਲਣ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ।
   ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਚੋਂ ਅਜੇ ਊਚ- ਨੀਚ, ਜਾਤ- ਪਾਤ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲੀ, ਅਜੇ ਤਕ ਨਸਲੀ ਵਿਤਕਰੇ ਨਸਲੀ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਜੇ ਭਾਰਤੀ ਧਰਮਾਂ ਦਾ ਇਹੀ ਹਾਲ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਚਾਰ ਪੰਜ ਸੌ ਸਾਲ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ ਵਿਕਸਤ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ।  
ਕੀ ਅੱਜ ਦੇ ਅਗਾਂਹਵਧੂ ਕਲਜੁਗ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਪੱਧਰੇ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਵਰਗ; ਸੰਤਾਂ, ਧਾਰਮਕ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ, ਧਾਰਮਕ ਨੇਤਾਵਾਂ, ਸਿਆਸੀ ਨੇਤਾਵਾਂ, ਸ਼ਾਇਰਾਂ ਲੇਖਕਾਂ, ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਏਕਤਾ ਹੋਈ ਹੈ? ਜੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਾਂਝ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਰਹਿਬਰ ਕੁਰਸੀ ਦੇ ਲੋਭ ਵਿੱਚ ਪਾਗਲ ਅਤੇ ਸ਼ੋਹਰਤ ਅਤੇ ਦਿਖਾਵੇ ਲਈ ਹਲਕਾਏ ਇਕ ਦੁਜੇ ਨੂੰ ਵੱਢਦੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਕੌਣ ਜੋੜ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਸਿਰਫ ਆਪਣੀ ਡਿਉਟੀ ਨਿਭਾਅ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਅਜੇ ਹੋਰ ਵਧੇਗਾ। ਅੱਜ ਇਨਸਾਨ ਆਪਣੀ 'ਮੈਂ' ਵਿੱਚ ਅੰਨ੍ਹਾ, ਸਵਾਰਥ ਵਿੱਚ ਬੋਲਾ, ਲੋਭ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੈ।                      
   ਸਾਡੇ ਦਿਲੋ- ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪੱਕੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬੈਠ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦੇ ਨਹੀਂ ਹਾਂ, ਨਿਕੰਮੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਅਜੇ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਬੋਲੀ ਬਾਰੇ ਹੀ ਸੰਜੀਦਾ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬਂ ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਜਿੰਦ ਜਾਨ ਹੈ, ਏਥੇ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਜੰਮੀ ਪਲੀ ਜੁਆਨ ਹੋਈ ਪਰ ਹਾਲੇ ਪੂਰੀ ਜੁਆਨ ਹੋਣ ਹੀ ਲੱਗੀ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੇ 'ਤੇ ਫੇਰ ਬੜੇ ਸੂਖਮ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਤਾਕਤ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਐਸੀਆਂ ਬੇੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜਕੜੇ ਗਏ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਬੇੜੀਆਂ ਅਤੇ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਸਾਡੇ ਸਿਰ ਤੋਂ ਕਾਫੀ ਉੱਚੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਪੱਕੇ ਕਿਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਵੇਂ ਨਿਕਲਣਾ ਹੈ? ਇਸ ਲਈ ਕਿਹੜੇ ਮੋਰਚੇ ਲਾਵਾਂਗੇ? ਉਸ ਜਾਦੂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਿਰੋਂ ਉਤਾਰਾਂਗੇ ਜੋ ਸਾਡੇ ਸਿਰ ਚੜ੍ਹਕੇ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਜਿਉ ਜਿਉਂ ਸਾਡੀ ਆਜਾਦੀ ਪੁਰਾਣੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ, ਬਜਾਏ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤਰੱਕੀ ਵੱਲ ਜਾਈਏ ਅਸੀਂ ਗੁਲਾਮੀ ਵੱਲ ਨੂੰ ਹੀ ਵਧਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਜਿੰਨੇ ਵੱਡੇ ਕੰਮ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ, ਪੁਲ ਬਣ ਰਹੇ ਹਨ, ਮਾਲ ਬਣ ਰਹੇ ਹਨ, ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਨਕਲ 'ਤੇ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਸਭ ਕੁਝ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ ਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮਾਇਆ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਹੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਆਪਣੀ ਬੋਲੀ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਇਸਨੂੰ ਅਪਨਾਉਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਸਾਹਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਰੀਰ, ਇੰਜਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵਹੀਕਲ ਸਿਰਫ ਪਿੰਜਰ ਹੈ। ਏਵੇਂ ਸਿਰਫ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਮੋਟੇ ਮੋਟੇ ਨਾਅਰੇ ਹਨ "ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੱਖੋ ਬੋਲੋ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਜਾਂ, ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਜੇ ਭੁੱਲ ਜਾਓਗੇ, ਕੱਖਾਂ ਵਾਂਗੂੰ ਰੁਲ ਜਾਓਗੇ," ਸੈਮੀਨਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਸ਼ਨ ਦੇਣੇ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੂੰ ਖਬਰਾਂ ਤੇ ਫੋਟੋਆਂ ਭੇਜਣੀਆਂ ਇਹ ਸਾਡੀ ਇੱਕ ਆਦਤ ਵਿਖਾਵੇ ਅਤੇ ਸ਼ੋਹਰਤ ਦੀ ਭੁੱਖ ਨੂੰ ਪੂਰਿਆਂ ਕਰਨ ਦੇ ਵਸੀਲੇ ਹਨ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ, ਚੱੱਲ ਰਹੇ ਸਿਸਟਮ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਕੰਮ ਕਰਾਂਗੇ, ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦਿਆਂਗੇ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧ ਨੀਅਤ ਨਾਲ ਤਨ ਮਨ ਧਨ ਲਾਕੇ ਕਾਮਯਾਬੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
   ਤਕਰੀਬਨ 30 ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਕਾਨਵੈਂਟ ਸਕੂਲ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹਨ, ਅੱਜ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਫ਼ਲ ਲੱਗਿਆ ਦਿਸਦਾ ਹੈ। ਸਕੂਲ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਜਿਵੇਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਗੁਰੂ ਹਰਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਕੂਲ ਵਗੈਰਾ- ਵਗੈਰਾ। ਜੇ ਇਹਨਾਂ ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਈਸਾ ਮਸੀਹ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਬੁੱਤ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀਆਂ ਵਰਦੀਆਂ ਤਕਰੀਬਨ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਨ। ਕੁੜੀਆਂ ਸਕਰਟਾਂ, ਪੈਂਟਾਂ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਮੁੰਡੇ ਵੀ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕਪੜੇ ਪਾਉਦੇ ਹਨ, ਟਾਈਆਂ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸਭ ਕੁਝ ਨਾਲ ਕੀ ਹੋਇਆ ਹੈ? ਈਸਾਈ ਮਤ ਹੀ ਫੈਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਬੋਲੀ ਬੋਲਣਾ ਪਸੰਦ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਬਲਕਿ ਕਈ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ 50 ਰੁਪਏ ਜਾਂ 100 ਰੁਪਏ ਜ਼ੁਰਮਾਨਾ ਭਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਕੀ ਇਹੀ ਸਾਡੀ ਤਰੱਕੀ ਹੈ? ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਨਿਗ੍ਹਾ ਮਾਰੀਏ ਤਾਂ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਚੀਨ, ਜਾਪਾਨ, ਕੋਰੀਆ, ਫਰਾਂਸ, ਜ਼ਰਮਨੀ ਆਦਿ ਦਾ ਇੱਕ ਆਪਣਾ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਕੀ ਇਹਨਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਭਾਸ਼ਾ ਨਾਲ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਹੈ? ਚੀਨ ਨੇ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਹਰ ਪੱਖ ਤੋਂ ਬੜੇ ਨਿੱਗਰ ਕੰਮ ਕਰ ਕੇ ਦਿਖਾਏ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਅੰਤਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਆਪਣਾ ਵੱਕਾਰ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਰਾਸਟਰੀ ਪੱਧਰ ਤੇ ਡਿਗਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਘੱਪਲਾ ਹੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦੋ ਸੌ ਕਰੋੜ, ਚਾਰ ਸੌ ਕਰੋੜ ਦਾ। ਇਹੀ ਹਾਲਾਤ ਵੱਡੇ ਵਿਕਸਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਹੈ, ਇਹ ਸਾਡੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ! ਜੋ ਵੀ ਵੱਡੇ ਅਮੀਰ ਦੇਸ਼ ਗਰੀਬ ਮੁਲਕਾਂ ਨਾਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਸਤੋਂ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੀਸਰੀ ਵੱਡੀ ਜੰਗ ਜਲਦੀ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਸਭ ਹਰਾਮੀਆਂ ਪਾਖੰਡੀਆਂ, ਲੋਭੀਆਂ ਅਤੇ ਹੰਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਕੇ, ਈਰਖਾ ਵਿੱਚ ਬਲ ਰਹੇ ਤੜਪਦੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦੇਵੇਗੀ। ਇੱਧਰ ਧਰਤੀ 'ਤੇ ਲੋਕ ਭੁੱਖੇ ਪਿਆਸੇ ਮਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਉੱਧਰ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਨੇ ਚੰਨ 'ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਪਾਣੀ ਲੱਭ ਲਿਆ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਅਰਬਾਂ ਰੁਪਇਆ ਇਹਨਾਂ ਤਜਰਬਿਆਂ 'ਤੇ ਖਰਚ ਕੇ ਅਸੀਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਕੀ ਸਵਾਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕ ਨਰਕ ਭੋਗ ਰਹੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਮੀਡੀਆ ਰਾਹੀਂ ਸਵਰਗ ਦੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਪਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। 1975 'ਚ ਪੰਜਾਬ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ 'ਚੋਂ ਟਰਾਫੀ ਜੇਤੂ ਮੇਰੇ ਆਪਣੇ ਗੀਤ ਦੀਆਂ ਦੋ ਲਾਈਨਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਨ:-
"ਓਧਰ ਚੰਨ ਦੇ ਵੱਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਆਦਮੀ,
ਏਧਰ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਆਦਮੀ।
ਆਓ ਫ਼ਰਜ਼ ਪੂਰਾ ਕਰੀਏ ਇਨਸਾਨ ਦਾ,
ਆਓ ਗੀਤ ਗਾਈਏ ਸਾਰੇ ਜਹਾਨ ਦਾ।
ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਦਾ ਨਾ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ।
ਆਓ ਗੀਤ ਗਾਈਏ ਸਾਰੇ ਜਹਾਨ ਦਾ।"
1994 'ਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਮੇਰੀ ਪੁਸਤਕ 'ਉੱਛਲਦਾ ਸਮੁੰਦਰ' ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਿਅਰ:-
"ਰੋਕੋ ਕੋਈ ਵਧ ਰਹੀ ਜਲਨ ਨੂੰ।
ਫੂਕ ਦੇਵੇਗੀ ਸਾਰੇ ਚਮਨ ਨੂੰ।
ਧਰਤੀ ਦੇ ਦੁੱਖ ਤੇ ਭੁੱਖ ਨੂੰ ਮਿਟਾਓ,
ਕਿਉਂ ਉੱਡੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ ਗਗਨ ਨੂੰ।"        
  ਬੋਲੀਆਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਸੰਬੰਧੀ ਉਚਿਤ ਕਦਮ ਉਠਾਉਣੇ ਅਤਿ ਜਰੂਰੀ ਸਨ ਜੋ ਆਜਾਦੀ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਬਾਦ ਪਹਿਲਾ ਕੰਮ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਸਨ। ਅੱਜ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਕਈ ਬੋਲੀਆਂ ਹਨ ਇਹ ਕੋਈ ਔਖੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਵਿੱਦਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹਿੰਦੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਾਰੀ ਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਉਲੱਥਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਸਾਡੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਬੋਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵਿੱਦਿਆ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਕਿੰਨਾ ਦੁੱਖ ਭੋਗ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਜੇ ਅਸੀਂ ਇਸਦਾ ਹੱਲ ਨਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਹੋਰ ਜਟਿਲ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਸਿਰਫ ਬੋਲੀ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਨਸ਼ਲੀ ਲੜਾਈਆਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਡੇ ਲਈ ਸਾਰੇ ਧਰਮ, ਸਭ ਲੋਕ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਹਨ ਪਰ ਹਰ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਏਸ ਗੱਲ ਬਾਰੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਸੱਚੇ ਦਿੱਲੋਂ ਧਿਆਨ ਦੇ ਕੇ ਉਪਰਾਲੇ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।

 ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸੁਚੇਤ ਹੋ ਕੇ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਬੜੇ ਚਾਅ ਨਾਲ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਅੰਗਰੇਜੀ ਸਾਮਰਾਜ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਸਕੂਲ ਅਸੀਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ 'ਚੋਂ ਜਾ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪੱਲਿਉਂ ਪੈਸੇ ਲਾ ਕੇ, ਆਪਣਾ ਕੀਮਤੀ ਸਮਾਂ ਲਾ ਕੇ ਵੀ ਬਣਾ ਚੁੱਕੇ ਹਾਂ। ਭਾਰਤੀ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਅਮੀਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਸਕੂਲਾਂ ਨੁੰ ਬਣਾਕੇ ਬੜੇ ਚਾਵਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਨਾਂਅ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੀ ਕਰੀ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ? ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਚੇ ਪੜ੍ਹਾ ਕੇ ਫੇਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਉਪਰਾਲੇ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਜਿੰਨੇ ਬੱਚੇ ਏਧਰ ਨੂੰ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਉੱਥੇ ਰਹਿਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਉਹ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਆਰਥਕ ਹਾਲਤ ਕਰਕੇ ਵੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕਾਨਵੈਂਟ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਚਮਕ ਦਮਕ ਤੇ ਸਿਖਸ਼ਾ ਦੇ ਉਕਸਾਏ ਹੋਏ ਭੱਜੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਏਥੇ ਆ ਕੇ ਇਹਨਾਂ ਨਾ ਘਰ ਦੇ ਰਹਿਣਾ ਹੈ ਨਾ ਘਾਟ ਦੇ! ਇਹ ਸਾਡੇ ਅੱਜ ਦੀ ਹਾਲਤ ਹੈ, ਭਵਿਖ ਵਿੱਚ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ? ਸਾਡੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ, ਵਿਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਉਥੋਂ ਦੇ ਸਭ ਮਨਿਸਟਰ ਅਫਸਰਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਕਾਫੀ ਹੱਦ ਤੱਕ ਵਿਦੇਸ਼ੀਂ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਆਮ ਲੋਕ ਕੀ ਖੱਟ ਰਹੇ ਹਨ? ਆਪਣੇ ਪੈਸੇ ਲਾ ਕੇ, ਆਪਣਾ ਕੀਮਤੀ ਸਮਾਂ ਲਾ ਕੇ, ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਲਾ ਕੇ ਫੇਰ ਉਸੇ ਫਾਰੰਗੀ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਦੇ ਦਰਵਾਜੇ 'ਤੇ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਭਾਵ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਰੋਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਬੱਚੇ ਏਥੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੀ ਹਾਲਤ ਹੈ? ਇਸ ਬਾਰੇ ਅਗਰ ਜਰਾ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਰੂਹ ਕੰਬ ਉੱਠੇਗੀ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਕੇਹੀ ਸੇਵਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਜਾਂ ਧਰਮ ਦੀ?
ਕੀ ਅਸੀਂ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਹਾਂ? ਜਾਂ ਧਰਮ ਭਗਤ ਹਾਂ? ਜਾਂ ਅਚੇਤੇ ਹੀ ਗੱਦਾਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ?
ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਤੋਂ ਤਰੱਕੀ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਸਿੱਖੀਏ, ਕਿੰਨੇ ਆਸਾਨ ਹਨ, ਕਿੰਨੇ ਸਹਿਜ ਹਨ ਪਰ ਸਬਰ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸਮਝਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ| ਇਹਨਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਈਸਟ ਇੰਡੀਆ ਕੰਪਨੀ ਰਾਹੀਂ ਰਾਜ ਕੀਤਾ ਸੀ ਹੁਣ ਸਕੂਲਾਂ, ਬੈਂਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਹੀ ਰਾਜ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲਾ ਰਾਜ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਤੋੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਹੁਣ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਰਾਜ ਤੋੜਨਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਔਖਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਕਸੂਰਵਾਰ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਹਾਂ ਪਰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਮੋਹਰੀਆਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ 98 ਪ੍ਰਤੀਸਤ ਹੈ। ਭੋਗਣਾ ਜਿਆਦਾ ਮੱਧਮ ਵਰਗ ਅਤੇ ਹੇਠਲੇ ਵਰਗ ਨੇ ਹੈ।

ਜੇਕਰ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦੇ ਗੁਣਾ ਅਤੇ ਆਮ ਜਨ- ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਦੇਖੀਏ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਓਹ ਕਿਵੇਂ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਕੋਈ ਨਫਰਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਸਗੋਂ ਹਰ ਬੋਲੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਗੋਰਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹਰ ਓਪਰੀ ਬੋਲੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਹੂਲਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ 15- 20 ਬੱਚੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਬੋਲੀ ਸਿੱਖਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਅਰਜੀ ਦਿਓ ਤਾਂ ਉਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਧਿਆਪਕ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਇੰਨੇ ਜਾਬਤਾਬੱਧ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੀ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਧਿਰ ਬਣਾ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ। ਪੰਜਾਬੀ ਗਾਇਕਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਭੰਗੜੇ ਗਿੱਧੇ ਰਾਹੀਂ ਬਹੁਤ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਵਿਰਸੇ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਲਈ ਜੋ ਪੰਜਾਬੀ ਸਿੰਗਰਾਂ ਭੰਗੜਾਂ, ਗਿੱਧਾ, ਨਾਟਕ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਨਿਗਰ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੈ,ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਸੰਤਾ ਵਲੋਂ ਦਿੱਲੋਂ ਸਤਿਕਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਵਿਰਸਾ ਧਰਮ ਦੀ ਬਾਂਹ ਵਿਚ ਬਾਂਹ ਪਾ ਕੇ ਤੁਰੇ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ, ਉਲਝਣਾਂ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ, ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਰਸਤੇ ਖੁਲ ਜਾਣਗੇ। ਇਹ ਵੀ ਅਤੀ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡਾ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਮਿੱਤਰਤਾ ਪੂਰਵਕ ਕਲਿੰਗੜੀ ਰਵ੍ਹੇ, ਸਾਡੀਆਂ ਉਸਾਰੂ ਪਿਰਤਾਂ, ਰਸਮਾਂ ਜਿਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿਣ ਤਾਂ ਹੀ ਸਾਡਾ ਵਿਰਸਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ।  
    ਸਾਡੀ ਪਹਿਚਾਣ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਅਸੀਂ ਬਚੇ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਪਰ ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਤੱਕ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਬੋਲੀ ਦਾ ਬੀਜ ਨਹੀਂ ਬੀਜ ਸਕਾਂਗੇ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਸੰਪੂਰਨ ਤੌਰ 'ਤੇ ਬਚਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਅਲੱਗ ਆਪਣੇ ਸਕੂਲ ਵੀ ਖੋਲ੍ਹੇ ਹਨ, ਅਸੀਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਵੀ ਬਣਾਈਆਂ, ਮਕਾਨ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਹਾਂ। ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਜੋਕੇ ਹੋ ਰਹੇ ਗੰਭੀਰ ਹਾਲਾਤ ਲਈ ਅਸੀਂ ਕਿੰਨੇ ਕੁ ਸੰਜ਼ੀਦਾ ਹਾਂ? ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਕੰਮ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦਾ ਘੇਸਲ ਮਾਰ ਜਾਣਾ ਵੀ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਸ ਮਸਲੇ ਸੰਬੰਧੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬਾਰ- ਬਾਰ ਧਿਆਨ ਦਿਵਾਉਂਦੇ ਰਹਿਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦੈ ਕਿ 'ਰੋਏ ਬਿਨਾਂ ਮਾਂ ਵੀ ਦੁੱਧ ਨਹੀਂ ਪਿਲਾਉਂਦੀ।' ਭਾਰਤ ਪੱਧਰ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ 'ਤੇ ਸਰਸਰੀ ਨਿਗ੍ਹਾ ਮਾਰੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਕੁਝ ਇੱਕ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਜਿਆਦਾਤਰ ਨੇਤਾ ਲੋਕ ਪਰਿਵਾਰਵਾਦ, ਆਪਣੀ ਕੁਰਸੀ ਦੀ ਸਲਾਮਤੀ ਜਾਂ ਹੋਰ ਉੱਚੀ ਕੁਰਸੀ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥ ਪਾਉਣ ਦੇ ਆਹਰ 'ਚ ਰੁੱਝੇ ਹੋਏ ਹਨ।  
  ਆਉ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਰਲਕੇ ਅਸਮਾਨ, ਧਰਤੀ, ਪਾਣੀ, ਹਵਾ ਵਾਗੂੰ ਸਭ ਪਰਬਤਾਂ, ਬਿਰਖਾਂ ਫੁੱਲਾਂ, ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਕਲਾਵੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਈਏ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੁਪਨੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰੀਏ।

...........................